W poniższym artykule przedstawiamy zaburzenia osobowości – ich krótki przegląd i cechy charakterystyczne, a także ich rozpowszechnienie oraz możliwości leczenia.
Zaburzenia osobowości – pojawiają się w wyniku rozwoju nieadekwatnych schematów w okresie dzieciństwa i dorastania, które uniemożliwiają pełnienie ról oczekiwanych przez społeczeństwo. Wynika to ze stopniowego rozwoju nieelastycznych i wypaczonych wzorców osobowości, które prowadzą do uporczywych, źle przystosowanych sposobów postrzegania, myślenia, zachowania i kontaktu ze światem.
Objawy tych zaburzeń mogą być łagodne – osoba funkcjonuje w społeczeństwie, ale jej bliskie otoczenie uważa, że jest ona „osobliwa” czy „ekscentryczna”. Objawy mogą być również ostre – ekstremalne, antyspołeczne i często nieetyczne zachowania.
Występowanie zaburzeń osobowości
- Zaburzenia osobowości występują u od 2,1 do 8 % ludności;
- Na przestrzeni całego życia od 10 do 13 % ludzi ujawniało jakieś kryteria zaburzeń osobowości;
- Rzadziej występują one po 50 roku życia.
Kliniczne cechy zaburzeń osobowości:
- Osoby sprawiają sobie samym trudności w życiu.
- Otoczenie uważa ich zachowanie za irytujące, nieprzewidywalne.
- Osoby mogą doświadczać znacznych cierpień emocjonalnych.
- Trudno im uczestniczyć w związkach społecznych.
- Zaburzenia i ich objawy są raczej niezmienne w czasie.
- Przyczyny: raczej nie są wrodzone, a społeczne i środowiskowe.
Trudności w rozpoznaniu zaburzeń osobowości
- Zaburzenia osobowości nie są tak precyzyjnie zdefiniowane jak inne zaburzenia.
- Ocenie przy diagnozie podlegają cechy osobowości, więc nie można opierać się na obiektywnych standardach oceny zachowania.
- Kategorie diagnostyczne nie wykluczają się nawzajem – osoby mają często objawy więcej niż jednego zaburzenia osobowości.
- Cechy osobowości, na których postawie rozpoznaje się zaburzenie osobowości, są wielowymiarowe – mogą występować w formie od łagodnej do patologicznie nasilonej, na przykład czasami pewne objawy występują też u zdrowych ludzi.
ZABURZENIA OSOBOWOŚCI – KATEGORIE
Grupa A
- Zaburzenia paranoiczne
- Zaburzenia schizoidalne
- Zaburzenia schizotypowe
Grupa B
- Histrioniczne
- Narcystyczne
- Antyspołeczne
- Osobowość z pogranicza (borderline)
Grupa C
- Unikające
- Obsesyjno- kompulsywne
- Zależne
PODSTAWOWA CHARAKTERYSTYKA OSÓB Z RÓŻNYMI ZABURZENIAMI OSOBOWOŚCI
- Podejrzliwość i nieufność do otoczenia- osoby doszukują się u wszystkich prób oszustwa i kłamstw.
- Uważają się za doskonałych, a winę za niepowodzenia zrzucają na innych.
- Nadwrażliwość — doszukiwanie się podtekstów wymierzonych przeciwko nim.
- Łatwość w reagowaniu gniewem.
- Duże trudności w kontaktach międzyludzkich.
Schizoidalne zaburzenie osobowości
- Brak umiejętności wyrażania uczuć, chłód emocjonalny. Duże trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych.
- Najczęściej są to samotnicy, introwertycy.
- Wiele powszechnie satysfakcjonujących czynności, takich jak na przykład seks, nie sprawia im przyjemności.
- Rzadkie odczuwanie emocji pozytywnych i negatywnych- anhedonia, chłód, wyobcowanie.
Schizotypowe zaburzenia osobowości
- Nadmiernie zamknięcie w sobie, nienawiązywanie kontaktów społecznych;
- Zaburzenia poznawcze, percepcyjne – dziwaczne myślenie, postrzeganie i mowa:
- Myślenie zabobonne – często pojawiają się myśli o posiadaniu jakiejś mocy;
- W stresie mogą pojawić się przejściowe objawy psychotyczne.
- Ekscentryczność;
- Problemy poznawcze: myślenie magiczne, przekonania, że rozmowy i gesty innych ludzi mają jakieś szczególne znaczenie, dziwaczna mowa, podejrzliwość;
- Występowanie u 3 % populacji.
Histrioniczne zaburzenie osobowości
- Nadmierna potrzeba zwracania na siebie uwagi;
- Emocjonalność;
- Osoby często czują się niedoceniane jeśli nie znajdują się w centrum uwagi;
- Żywy, dramatyczny i ekstrawertyczny styl bycia – nastawienie na zwrócenie uwagi innych;
- Zachowanie i wygląd są teatralne i przesadnie emocjonalnie;
- Czasem ich zachowanie i ubiór są seksualne i uwodzicielskie;
- Sposób mówienia może być dramatyczny i pozbawiony precyzji, zawoalowany;
- Osoby łatwo ulegają sugestii i uważają kontakty za bliższe niż są w rzeczywistości;
- Kontakty z partnerem mogą być bardzo burzliwe;
- Występowanie u 2-3 % populacji, częściej wśród kobiet niż mężczyzn.
- Przesadne poczucie własnej wartości – poczucie wielkości;
- Tendencja do przeceniania własnych umiejętności i osiągnięć;
- Niedocenianie zdolności i dokonań innych;
- Brak zrozumienia dla uczuć innych;
- Nadmierna koncentracja na sobie i poczucie, że mogą ich zrozumieć tylko ludzie o wysokim statusie społecznym;
- Brak możliwości przyjmowania cudzego punktu widzenia – brak empatii;
- Częste wykorzystywanie innych dla osiągania własnych celów – postawy aroganckie, snobistyczne, wyniosłe;
- W rzeczywistości jest obecne zachwiane poczucie własnej wartości, które jest kompensowane myślami wielkościowymi o sobie samym;
- Występowanie częstsze u mężczyzn niż u kobiet.
Antyspołeczne zaburzenie osobowości
- Osoby okazują brak wyrzutów sumienia oraz lojalności względem kogokolwiek;
- Fałszywe, agresywne i antyspołeczne zachowania – może dochodzić do łamania praw innych ludzi;
- Impulsywne, wybuchowe, agresywne, nieodpowiedzialne zachowania;
- Ten wzorzec musi się pojawić przed 15 rokiem życia, aby doszło do zdiagnozowania antyspołecznego zaburzenia osobowości;
- Często osoby te dobrze ukrywają swoje zaburzenie – mogą sprawiać wrażenie osób zdrowych a wręcz bardzo dobrze przystosowanych, czarujących;
- Występowanie u 3 % mężczyzn i 1 % kobiet.
Osobowość typu BORDERLINE (z pogranicza)
- Impulsywność i niestabilność w kontaktach międzyludzkich;
- Troska o wizerunek własnej osoby;
- Zmieniający się nastrój – podwyższony lub obniżony;
- Zaburzone i niestabilne poczucie tożsamości – kontakty z otoczeniem są niestabilne, wywołują poczucie zagrożenia;
- Osoby bardzo boją się odrzucenia, dlatego często podejmują desperackie wysiłki, by zatrzymać daną osobę przy sobie;
- Często są to osoby niepewne siebie;
- Tworzone związki są bardzo burzliwe i intensywne, które często opierają się na idealizowaniu partnera i późniejszym rozczarowaniem i żalem;
- Stałe poczucie pustki, które wiąże się z niską tolerancją samotności;
- Samodestrukcyjne i impulsywne zachowania takie jak hazard, ryzykowny seks, nadużywanie narkotyków, próby samobójcze, samookaleczenia;
- Mogą pojawić się epizody utraty kontaktu z rzeczywistością takie jak omamy, urojenia czy halucynacje;
- Występują zdecydowanie częściej u kobiet niż u mężczyzn.
- Niechęć do nawiązywania kontaktów, introwersja przejawiająca się w ograniczonych kontaktach społecznych przez całe życie;
- Nadwrażliwość i obawa przed krytyką;
- Niskie poczucie własnej wartości, silny lęk, nadmierna koncentracja na sobie;
- Doszukiwanie się w każdej interakcji międzyludzkiej kpin i lekceważenia co wiąże się z unikaniem sytuacji, gdzie mogliby czuć się niepewnie.
Osobowość zależna
- Osoby uzależniają się od innych i chcą doznawać od nich opieki;
- Zachowania są uległe;
- Perspektywa rozstania z osobą, od której są zależni, budzi silny niepokój i panikę;
- Budują swoje życie wokół innych tak, aby utrzymać ich przy sobie, trwają nawet w niesatysfakcjonującym związku;
- Nie podejmują decyzji bez opinii partnera i ich wsparcia- także w sprawach ważnych.
Obsesyjno-kompulsyjne zaburzenie osobowości
- Osoby wykazują ciągłe dążenie do doskonałości, perfekcyjności;
- Nadmierne znaczenie utrzymywania porządku i ładu;
- Silna potrzeba kontroli nad psychiką, kontaktami międzyludzkimi, harmonogramem dnia i zasadami;
- Duża ostrożność w celu uniknięcia jakichkolwiek błędów;
- Przesadna sumienność — skłonność do wyrachowania, braku elastyczności w sprawach etycznych.
LECZENIE ZABURZEŃ OSOBOWOŚCI
Zaburzenia osobowości mogą być dość trudne w terapii, ponieważ osoby często nie uważają, że potrzebują pomocy — odbierają oni uwagi swoich bliskich jako wymysły i nie widzą potrzeby zmiany w swojej osobowości. Innym powodem trudności w terapii jest fakt, że mamy do czynienia z osobowością, czyli czymś, co zostało ukształtowane w całości wiele lat temu i nie poddaje się łatwo oddziaływaniom terapeutycznym.
Terapia poznawczo-behawioralna wydaje się terapią z wyboru przy wielu zaburzeniach osobowości. Pozwala ona na zmianę nieadekwatnych schematów i przekonań, które składają się na osobowość pacjenta. Terapia zaburzeń osobowości jest długotrwała ze względu na konieczną zmianę całego stylu życia, myślenia i działania. Warto jednak pamiętać, że zaburzenia osobowości są możliwe do pokonania przynajmniej w stopniu umożliwiającym satysfakcjonujące funkcjonowanie w społeczeństwie.
Źródło:
Cierpiałkowska, L., & Soroko, E. (2017). Zaburzenia osobowości. Problemy diagnozy klinicznej.
