10 października obchodzimy Światowy Dzień Zdrowia Psychicznego. Wydawać by się mogło, że każdy z nas intuicyjnie wie czym, zdrowie psychiczne jest, jednak często w naszych potocznych definicjach ukazuje się ono jak prosty brak choroby psychicznej. Zdrowie psychiczne jest jednak pojęciem dużo szerszym.
Według WHO (Światowej Organizacji Zdrowie) zdrowie psychiczne jest dobrostanem, na który składają się 3 czynniki:
- Fizyczny
- Psychiczny
- Społeczny
Zdrowie psychiczne jest zatem nie tylko brakiem zaburzeń, ale podstawą do funkcjonowania jednostki w społeczeństwie, realizowania celów, rozwoju oraz braku stresu.
Według innej definicji (Marii Jahody) człowiek zdrowy psychicznie to osoba, która ma poczucie własnej wartości, autonomii wobec innych, niezależność w podejmowaniu decyzji, świadomości własnych odczuć, celów i potrzeb.
Zaproponowała ona następującą listę kryteriów zdrowia psychicznego:
- postawa względem „Ja” – pozytywna i wysoka samoocena, silne poczucie tożsamości,
- zdolność do rozwoju i samorealizacji,
- integracja – syntetyzująca funkcja doświadczeń,
- autonomia – zdolność do bycia niezależnym od wpływów społecznych i do samoregulacji,
- realistyczne spostrzeganie rzeczywistości,
- radzenie sobie z wymaganiami – zdolność do adaptacji w zmieniającym się świecie.
Dobrostan psychiczny to stan, w którym osoba jest szczęśliwa, spełniona, odczuwa satysfakcję w różnych obszarach życia oraz ma niski poziom stresu.
Na dobrostan składają się:
- rozwój osobisty,
- realizacja celów i marzeń,
- świadomy wybór otoczenia, pozytywne relacje,
- samoakceptacja,
- niezależność psychiczna i fizyczna (finansowa).
Dobrostan psychiczny związany jest mocno ze sferą cielesną, ponieważ wysoki dobrostan przekłada się na większą aktywność fizyczną i dbanie o swoje zdrowie somatyczne.
Najczęstsze problemy natury psychicznej u dorosłych
Bardzo często problemy psychiczne rozpoczynają się od trudności ze sprecyzowaniem powodu swojego niezadowolenia z życia. Pacjenci mogą mieć problem z zidentyfikowaniem, co stoi na drodze do osiągnięcia szczęścia i spełnienia. Może pojawić się smutek, przewlekłe zmęczenie, trudności w wywiązywaniu się z codziennych obowiązków.
Najczęstszymi zaburzeniami psychicznymi wśród dorosłych są:
- depresja,
- zaburzenia lękowe,
- zaburzenia snu,
- zaburzenia odżywiania,
- zaburzenia osobowości,
- zaburzenia otępienne (np. choroba Alzheimera).
Z kolei u dzieci są to:
- mutyzm,
- zespoły nadpobudliwości ruchowej (ADHD),
- zaburzenia lękowe,
- całościowe zaburzenia rozwoju (np. autyzm, zespół Aspergera),
- moczenie nocne.
Pierwsze sygnały wskazujące na problemy psychiczne
Warto mieć świadomość pierwszych oznak zwiastujących pojawienie się zaburzeń psychicznych, aby nie doprowadzić do ich eskalacji i rozpocząć poszukiwanie pomocy w możliwie jak najszybszym czasie. Rozwijająca się latami nieleczona depresja może doprowadzić nawet do samobójstwa. Warto zatem zrozumieć kiedy należy poszukiwać pomocy.
Objawy, które powinny zaniepokoić to przede wszystkim:
- apatia,
- niechęć do wykonywania czynności, które wcześniej sprawiały radość,
- działania destrukcyjne,
- problemy ze snem,
- zachowania agresywne, wybuchy złości,
- ograniczenie kontaktów społecznych,
- niezadowolenia z życia,
- problemy w relacjach z bliskimi,
- zmiany w zachowaniu,
- ataki paniki,
- poczucie beznadziei,
- przemożny i długotrwały smutek.
Dobre praktyki, aby wspomóc swoje zdrowie psychiczne
Choć większość zaburzeń psychicznych ma swoje komponenty biologiczne, istnieją dobre praktyki, które możemy wdrożyć w swoim życiu, by wspomóc swój dobrostan psychiczny. Poniżej przedstawiamy kilka z nich:
Sen
Zdrowy, nieprzerwany sen jest bardzo ważnym elementem życia, o który powinno się dbać. Zalecenia mówią o tym, aby spać 6-8 godzin na dobę, przy czym ma być to sen ciągły, nieprzerywany i efektywny – jednym słowem po nocy powinniśmy się czuć wyspani, wypoczęci i pełni energii.
Zaburzenia snu przekładają się na jakość życia i znacznie obniżają jakość codziennego funkcjonowania.
Jak zadbać o prawidłowy sen? Przede wszystkim nie wolno najadać się na noc (organizm musi odpocząć), należy też unikać dużych ilości alkoholu. Ciepłe kąpiele i aktywność fizyczna bezpośrednio przed pójściem spać utrudniają zasypianie. Ponadto powinno się spać w chłodnym pomieszczeniu (zalecana temperatura to 18 stopni Celsjusza), przewietrzonym i bez źródeł hałasu. Ważny jest także wygodny materac, świeża pościel oraz wyeliminowanie z sypialni źródeł światła – np. telefonów czy tabletów.
Specjaliści zalecają unikanie patrzenia w ekrany przed pójściem spać, bowiem ich światło zaburza proces wytwarzania melatoniny i w efekcie może powodować problemy z zasypianiem.
Aktywność fizyczna
Aktywność fizyczna poprawia nie tylko nasze zdrowie fizyczne, ale także psychiczne. Ćwiczenia powodują lepsze samopoczucie, zwiększone wydzielanie hormonów takich jak serotonina, a także przyczyniają się do uwalniania endorfin, które zwrotnie przyczyniają się do poprawy samopoczucia. Dodatko jeśli ćwiczenia powodują u nas wyraźną poprawę kondycji czy sylwetki może to również pozytywnie wpływać na obraz samego siebie i zwiększać dobrostan przyczyniając się do lepszego zdrowia psychicznego.
Zdrowa dieta
Zbilansowane odżywianie zapewnia nam odpowiedni poziom witamin i minerałów, który przyczynia się do lepszego funkcjonowania całego naszego organizmu w tym mózgu. Ważne są szczególnie witaminy z grupy B oraz kwasy omega-3, których często brakuje w diecie ubogiej w warzywa i owoce. Warto również suplementować witaminę D, której brak często związany jest z obniżonym nastrojem, szczególnie w miesiącach zimowych, kiedy dostęp do naturalnego źródła tej witaminy, czyli słońca, jest ograniczony.
Ograniczenie internetu i mediów społecznościowych
Szczególnie dużym problemem okazuje się być wszelkiego rodzaju aktywność na portalach społecznościowych. Jest to duży problem dla ludzi młodych, którzy bardzo często dokonują porównań samego siebie do innych często nieprawdziwych obrazów w internecie. Dochodzić wtedy może do obniżania poczucia własnej wartości, samooceny czy nastroju. Internet oczywiście ma również swój pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne, ponieważ przyczynił się do rozpowszechnienia wiedzy na ten temat i pokazania, że choroby natury psychicznej dotyczą wielu ludzi i nie powinny być powodem do wstydu.
Podsumowanie
Korzystając z międzynarodowego dnia zdrowie psychicznego, warto zastanowić się, czy wśród naszych bliskich czy nawet w nas samych nie obserwujemy niepokojących objawów, czy staramy się dbać o nasze zdrowie psychiczne i czy traktujemy je równie poważnie co zdrowie fizyczne.
Bibliografia:
Cierpiałkowska, L., Sęk, H. (2016) Psychologia kliniczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN SA, str. 53-55
Gromulska, L., Zdrowie psychiczne w świetle dokumentów światowej organizacji zdrowia, „Przegląd Epidemiologiczny” nr 64 (2010), s. 127 – 132;
Stańska, A., Więcej radości. Jak zadbać o zdrowie psychiczne?, Gdańsk 2016;
Zadbaj o swoje zdrowie psychiczne (https://pacjent.gov.pl/zapobiegaj/zadbaj-o-swoje-zdrowie-psychiczne – dostęp 28.09.2023).
