Jeżeli lęk wywoływany jest w określonych sytuacjach, w trakcie kontaktu z daną osobą i wpływa na pogorszenie jakości życia oraz związany jest z unikaniem konkretnych zjawisk i przedmiotów, wtedy mówimy o zaburzeniu, które nosi nazwę fobii.
Jakie są rodzaje fobii specyficznych?
Niegdyś lęk mobilizował do działania i chronił przed zagrożeniem. Człowiek był ostrożniejszy i bardziej wyczulony na niebezpieczeństwo. W dzisiejszych czasach lęk pełni odmienną rolę – zamiast ułatwiać, utrudnia nam życie. Coraz częściej pojawia się nie tylko w okolicznościach związanych z zagrożeniem, ale także w sytuacjach nieuzasadnionych, które obiektywnie nie są niebezpieczne. W przypadku zaburzeń lękowych strach uniemożliwia nam normalne funkcjonowanie lub sprawia, że rezygnujemy z wielu rzeczy. Poza zespołem lęku uogólnionego i napadami lęku panicznego istnieją także fobie. Poniżej przedstawiamy ich rodzaje.
Każdy z nas inaczej reaguje na sytuacje życia codziennego. Odnosisz sukcesy, pniesz się coraz wyżej po szczeblach kariery, jednak ciągle czujesz lęk. Może on być związany z konkretnym przedmiotem, sytuacją, czy też zjawiskiem. Jeżeli jednak lęk ten wzbudza w Tobie poczucie bezsilności, powodując, że zaczynasz unikać takiego stanu rzeczy, a co za tym idzie, podstawowe czynności sprawiają Ci ogromny problem – można wtedy mówić o fobii.
Wszyscy się czegoś boimy, a czasem nawet na własne życzenie. Oglądasz filmy mrożące krew w żyłach, skaczesz ze spadochronem, wspinasz się na najwyższe szczyty gór. Podczas wędrówki w lesie napotykasz na niedźwiedzia czy też lecąc samolotem na wakacje wpadasz w turbulencje i co wtedy robisz? Oczywiście odczuwasz ogromny lęk. Jest to normalna reakcja obronna. Twój mózg zaczyna pracować na najwyższych obrotach, szukając rozwiązania.
Sprawa wygląda inaczej, kiedy boisz się wejść do lasu czy też samolotu nie widząc realnego zagrożenia. Wystarczy Ci sama perspektywa. Dla fobii charakterystyczny jest fakt, że na samą myśl o takim stanie rzeczy czujesz jak Twoje ciało ogarnia paraliż. Mimo, że sprawa sama w sobie potrafi być bezpieczna, Ty i tak doznajesz uczucia ogromnego lęku.
Fobie możemy podzielić na podstawowe trzy grupy: agorafobię, fobie specyficzne, fobie społeczne, którym przyjrzymy się bliżej.
Agorafobia
Początkowo lęk zaczyna pojawiać się w sytuacjach, kiedy znajdujesz się na otwartych przestrzeniach. Czujesz gwałtowne kołatanie serca, gardło zaciska się coraz mocniej, jak gdyby ktoś owijał Ci pętlę wokół szyi. Miejsca publiczne pogłębiają poczucie braku kontroli, a w głowie kłębią się myśli, że z tego miejsca nie ma drogi ucieczki. Obawiasz się o to, co pomyślą inni, kiedy zobaczą, że próbujesz się jak najszybciej ewakuować. Na samą myśl o takim zajściu robi Ci się ciemno przed oczami.
Z czasem zaczynają się problemy z wyjściem do restauracji czy do kina. Podstawowa czynność, jaką jest robienie zakupów, staje się porównywalna do wspinaczki na Mount Everest. Sam fakt, iż musisz udać się do supermarketu podsuwa tylko jedną myśl: odwróć się na pięcie i uciekaj, gdzie pieprz rośnie!
Przebywanie wśród tłumu ludzi czy podróż różnymi środkami lokomocji to istny koszmar. Ciągle towarzyszy Ci uczucie, że wydarzy się coś strasznego, zdarzenie, nad którym nie będziesz mieć kontroli. Podróż samolotem, pociągiem lub autobusem przyprawia Cię o mdłości, tracisz grunt pod nogami. Najbezpieczniej czujesz się we własnym domu, a jeżeli masz opuścić swój azyl, to tylko z zaufaną osobą, choć czasem nawet taka opcja graniczy z cudem.
Wszystkie te zdarzenia opisują agorafobię, czyli lęk przed otwartą przestrzenią. Cierpiąc na agorafobię boisz się miejsc, z których ciężko byłoby uciec, a uzyskanie pomocy od kogokolwiek mogłoby być niemożliwe. Towarzyszą Ci wtedy pytania: “Co by się stało, gdybyś został/a zaproszony/a do miejsca, którego zwykle unikasz, i musiałbyś/abyś stamtąd uciekać?“ Co powiedzą lub co pomyślą inni, kiedy zobaczą u Ciebie stany lękowe, atak paniki?”. “Co by się stało, gdybyś nagle został/a sam/a?”
Charakterystyczne miejsca i sytuacje dla agorafobii to:
- miejsca publicznych i zatłoczone (sklepy, restauracje)
- miejsca zamknięte lub ograniczone (tunele, kino, kościół, fryzjer, jazda windą)
- korzystanie ze środków transportu (pociągi, samoloty, autobusy, metro)
- przebywanie daleko od domu
- przebywanie samemu, bez osoby dającej poczucie bezpieczeństwa
Początkowo objawy mogą być łagodne. Starasz się przebywać w miejscach, w których odczuwasz duży dyskomfort. Chodzisz do pracy, do sklepu, starasz się utrzymywać kontakt z ludźmi, choć nie jest to łatwe. Z czasem objawy mogą się nasilić. Zaczynasz rezygnować z samotnych podróży samochodem, unikasz coraz więcej stref, gdyż często bez towarzystwa bliskiej osoby nie jesteś w stanie ruszyć się poza granice swojego domu. W skrajnych przypadkach agorafobia prowadzi do ograniczenia w maksymalnych stopniu aktywności lub też całkowitej izolacja.
Fobie specyficzne
Już jako dziecko musisz zmagać się z różnymi problemami. Uczysz się co jest dobre, a co złe. Niekiedy jesteś odważny, innym razem górę bierze strach, który czasem zostaje z Tobą na dłużej. Zaczynasz unikać konkretnych obiektów i sytuacji. Zdajesz sobie sprawę, że nie jest to koniec świata, ale kiedy tylko pomyślisz sobie o tej rzeczy, w momencie czujesz obezwładniający Cię lęk. Uczucie to jest tak silne, że przeszkadza Ci w codziennym funkcjonowaniu.
Zbiera się na burzę, wiatr zaczyna silnie wiać, w oddali słychać grzmoty, a ty jedyne o czym marzysz to schować się pod kołdrę i czekać, aż promienie słońca rozgonią ciemne chmury znajdujące się nad Tobą.
Przyrządzasz kolację ze znajomymi i w pewnym momencie, podczas krojenia marchewki, zacinasz się nożem. Delikatna rana, ledwo widoczna, jednak Ty zaczynasz panikować, a na widok uronionej kropelki krwi robi Ci się ciemno przed oczami i mdlejesz.
Takie zachowanie charakterystyczne jest dla fobii specyficznych, które mogą pojawić się już w dzieciństwie, kiedy to na widok pająka oblewają Cię zimne poty i z płaczem uciekasz ile sił w nogach, szukając ratunku u bliskiej osoby.
Oto kilka przykładowych fobii specyficznych związanych z konkretnym obiektem lub sytuacją:
● Fobie przed zwierzętami (zoofobia),
które najczęściej pojawiają się w dzieciństwie. Odczuwać możesz lęk przed wężami (ofidiofobia), pająkami (arachnofobia), psami (kynofobia), ptakami (awizofobia), gryzoniami (rodentofobia) i innymi zwierzętami. Z czasem lęk może zniknąć, w innych przypadkach pozostaje z Tobą dłużej, powodując różne dolegliwości i utrudnienia w dorosłym życiu.
● Fobie przed środowiskiem naturalnym.
Zmagać się możesz z lękiem wysokości (akrofobia), przez który zrezygnujesz ze zdobywania szczytów gór, a znajdując się na wysokich piętrach w budynkach, poczujesz zawroty głowy i będziesz mieć wrażenie, że zaraz spadniesz w dół. Odczujesz ogromny lęk widząc brud (mizofobia), będąc w pomieszczeniu, które wypełnia ciemność (nyktofobia), a z pewnością szerokim łukiem ominiesz baseny i inne akweny wodne (hydrofobia).
● Fobie sytuacyjne, kiedy nie wystąpiła u Ciebie wcześniej agorafobia.
Jadąc windą, masz wrażenie, że zostaniesz w niej uwięziony lub kable ulegną zerwaniu, a Ty polecisz w dół i roztrzaskasz się w drobny mak. Lecąc samolotem, obawiasz się katastrofy lub uprowadzenia, a sam przelot przyprawia Cię o mdłości (awiofobia). Panicznie boisz się zamknięcia w ciasnym pomieszczeniu, z którego nie ma jak uciec, brak Ci tchu, masz wrażenie, że się dusisz (klaustrofobia).
● Fobie przed zranieniem i widokiem krwi.
Fobie te zazwyczaj prowadzą do omdlenia w reakcji na widok igły w strzykawce przy zastrzyku czy też widok krwi przy zranieniu.
● Inne fobie, na przykład przed chorobą lub dentystą.
Kiedy zaczyna doskwierać Ci lęk związany z chorobą, szukasz pomocy u lekarzy, gdyż żyjesz w ciągłym lęku przed zarażeniem się lub zachorowaniem na konkretną chorobę, na przykład na raka (kancerofobia). Czujesz również lęk przed śmiercią, która może nastąpić nawet za 50 lat (tanatofobia).
Fobia przed dentystą (dentofobia) początkowo występuje podczas zabiegów. Boisz się zastrzyku, borowania. Z czasem samo słowo dentysta wzbudza w Tobie skrajne emocje, unikasz nawet niezbędnego leczenia stomatologicznego.
Fobia społeczna
Zaczynasz wchodzić w dorosłość i z roku na rok wzrasta ilość obowiązków. Najpierw szkoła, potem studia, praca, a do tego wszystkie należałoby jeszcze dodać relacje międzyludzkie. Taki schemat powiela duża część społeczeństwa, przez co nieustannie jesteś narażona/y na ocenę przez innych. Jednak nie zawsze umiesz sobie z tym poradzić, co powoduje pewne dysfunkcje i lęki.
Czeka Cię pierwsza randka, a zamiast ekscytacji czujesz nieprzyjemny ścisk w żołądku. Na samą myśl o spotkaniu ogarnia Cię paraliżujący lęk. W głowie od razu rodzą się myśli, że z pewnością nie jesteś godna/y tej osoby, że zapewne zachowasz się niestosownie lub powiesz coś głupiego. Planujesz każdy szczegół, krok po kroku, a i tak finalnie rezygnujesz ze wszystkiego odwołując wspólne wyjście.
Szef zleca Ci prezentację, która niestety wiążę się z przemówieniem przed całą firmą. Już podczas samej rozmowy o potencjalnym wystąpieniu brakuje Ci tchu, ręce zaczynają się pocić, twarz płonie od rumieńców. Starasz się zapanować nad ciałem, mimo to jest tylko gorzej. Jedyna myśl jaka rodzi się w Twojej głowie, to myśl o złożeniu rezygnacji i zażegnaniu wszystkich problemów związanych z pracą.
Idąc ulicą mijasz setki ludzi, którzy wymieniają z Tobą spojrzenia. Czasem sam fakt, iż ktoś na Ciebie spojrzał budzi lęk przed oceną. Rozmyślasz dnie i noce, co dana osoba myśli na Twój temat. Podczas rozmowy analizujesz każdy gest skierowany w Twoją stronę, przy okazji kontrolując swoją osobę. Starasz się wypaść jak najlepiej, ale po powrocie do domu i tak wiesz, że coś poszło nie tak, że mogłaś/eś się w ogóle nie odzywać.
Na takie i inne sytuacje jesteś narażona/y, kiedy zmagasz się fobią społeczną, utrudniającą funkcjonowanie w otaczającym środowisku i społeczeństwie, która charakteryzuje się między innymi lękiem przed:
- rozmową z przełożonym lub obcą osobą spotkaną na ulicy
- korzystaniem z publicznych toalet
- spożywaniem posiłków w miejscach publicznych
- publicznymi wystąpieniami
- udziałem w spotkaniach towarzyskich
- zabraniem głosu w dyskusji
Powoli stajesz się małomówna/y, skryta/y, unikasz towarzystwa innych ludzi, nie utrzymujesz kontaktu wzrokowego, zamykasz się w domu. Mdłości to Twoja codzienność. Przy każdej stresowej sytuacji drżą Ci ręce, rumienisz się, odczuwasz bóle w okolicach klatki piersiowej, zalewają Cię poty, przeszywają dreszcze. Borykając się z fobią społeczną dużo trudniej jest Ci zdobyć pracę czy wykształcenie, mimo iż jesteś zdolny, utalentowany, inteligentny. Często pozostajesz singlem, gdyż kontakt z drugim człowiekiem wydaje się niemożliwy.
Pamiętaj
Jeśli myślisż, że zmagasz się z zaburzeniem, jakim jest fobia, nie zostawaj w tym sam. Fobie da się wyleczyć. Skorzystaj z pomocy terapeuty, który pokaże Ci jak radzić sobie z lękiem. Jednym ze skutecznych sposobów leczenia zaburzeń lękowych jest terapia poznawczo-behawioralna. Terapeutów tego nurtu znajdziesz również na trzymsie.pl.
