Psychoterapia to złożony proces, który ma na celu poprzez zaangażowanie pacjenta poprawić jego zdrowie psychiczne i prowadzić do rozwoju. Wśród różnych podejść terapeutycznych, terapia poznawczo-behawioralna (CBT) zyskuje coraz większe uznanie. W artykule tym przyjrzymy się procesowi terapii, zasadom działania CBT, wspomnimy o relacji terapeutycznej oraz postaramy się obalić krzywdzące mity na temat terapii.
Czym jest terapia poznawczo-behawioralna?
Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) to forma psychoterapii, która koncentruje się na związku między myślami, emocjami i zachowaniami. Główne założenie CBT opiera się na przekonaniu, że nasze myśli mają wpływ na nasze emocje, a te z kolei kształtują nasze zachowania. W związku z tym, zmieniając negatywne myśli, można wpłynąć na poprawę samopoczucia i zachowania. Terapia CBT jest podejściem całościowym, w którym podane trzy aspekty wpływają na siebie wzajemnie. To również dlatego dzięki podjęciu terapii w nurcie poznawczo-behawioralnym możemy mieć poczucie sprawczości i realnego wpływu naszych działań na nasze zdrowie psychiczne.
Działania CBT
Terapia poznawczo-behawioralna jest oparta na konkretnych technikach i strategiach, które pomagają pacjentom identyfikować i zmieniać dotychczasowe myśli, schematy i zachowania. Istnieje wiele różnych metod pracy z pacjentem, każda technika dobierana jest przez terapeutę indywidualnie do potrzeb i celów pacjenta tak, aby wspólnie mogli pracować nad określoną trudnością. Jak mogą wyglądać techniki pracy w terapii CBT i czym się charakteryzują?
Dialog sokratejski
To podstawowa metoda, dzięki której pacjent wraz z terapeutą odkrywa podłoże swoich problemów i trudności. Terapeuta zadaje pytania, które mają na celu przybliżyć mu myślenie pacjenta. Dialog sokratejski jest również źródłem informacji dla pacjenta o sobie samym. Terapeuta zbiera informację – nie sugeruje i nie ocenia, taka rozmowa to również moment dla pacjenta, w którym może odnaleźć i usłyszeć w sobie myśli, schematy, emocje.
Myśli to nie fakty
Umożliwienie pacjentowi zrozumienia, jak myśli wpływają na jego emocje i zachowania. Terapeuta pomaga pacjentowi w identyfikacji emocji związanych z określonymi myślami oraz w odkrywaniu, jak te emocje wpływają na codzienne życie. Celem tej metody jest pokazanie pacjentowi, że jego myśli i emocje nie zawsze muszą być faktem i mieć przełożenie na rzeczywistość.
Ekspozycje
Ekspozycje to techniki stosowane w terapii zaburzeń lękowych. Technika ma na celu zminimalizowanie lęku często pojawiającego się w wyniku fobii. Istnieje kilka metod ekspozycji, a ich zastosowanie zależy od formy lęku, z jaką mierzy się pacjent, od jego zasobów oraz gotowości. Tak jak każda technika, ta również dobierana jest indywidualnie do potrzeb i możliwości pacjenta.
To zaledwie kilka technik, z którymi potencjalnie można zetknąć się w gabinecie terapeutycznym. Dzięki technikom stosowanym przez terapeutę pacjent ma szansę na zdobycie nowych umiejętności, które pozwalają mu lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami.
Proces terapeutyczny
Terapia CBT jest procesem, który można przedstawić w kilku etapach. Oto jak może przebiegać:
- Ocena problemu: Terapeuta wspólnie z pacjentem identyfikuje problemy, z którymi pacjent się zmaga. Ten etap jest kluczowy i najczęściej odbywa się na pierwszych sesjach, ponieważ zrozumienie głównych problemów pacjenta pozwala na skoncentrowanie się na najważniejszych aspektach terapii. Terapeuta może używać różnych narzędzi diagnostycznych, takich jak kwestionariusze czy wywiady, aby uzyskać dokładniejszy obraz sytuacji pacjenta.
- Ustalenie celów: Pacjent i terapeuta ustalają konkretne cele terapeutyczne, które będą osiągane w trakcie terapii. Cele powinny być mierzalne, osiągalne oraz realistyczne, co zwiększa prawdopodobieństwo sukcesu. Wspólna praca nad wyznaczeniem celów motywuje pacjenta do aktywnego uczestnictwa w procesie terapeutycznym i daje mu poczucie kierunku w pracy nad sobą.
- Interwencja: W tym etapie wdrażane są techniki CBT, które mają na celu wprowadzenie zmian w myśleniu i zachowaniu pacjenta. Terapeuta dobiera odpowiednie metody w zależności od specyfiki problemu i potrzeb pacjenta. Interwencje mogą obejmować różnorodne podejścia, od technik poznawczych, przez behawioralne, aż po metody oparte na uważności. Wprowadzenie nowych strategii w codziennym życiu pacjenta ma na celu zwiększenie jego zdolności do radzenia sobie z trudnościami. Na etapie interwencji pacjent powinien wykonywać zadania domowe, które wykonywane są między sesjami terapeutycznymi.
- Ewaluacja postępów: Regularne przeglądy postępów pozwalają na modyfikację celów i strategii w zależności od potrzeb pacjenta. Ten etap jest kluczowy, ponieważ umożliwia ocenę skuteczności terapii i wprowadzenie ewentualnych zmian w podejściu terapeutycznym. Pacjent może zyskać większą motywację, gdy dostrzega postępy, co wpływa pozytywnie na jego zaangażowanie w terapię.
Czym jest praca własna?
Uczestnicząc w terapii poznawczo-behawioralnej możesz spotkać się z zadaniem domowym od terapeuty. Zadanie ma na celu podtrzymanie twojego procesu terapeutycznego i jego ciągłości, zazwyczaj zadanie powinno być wykonane w czasie pomiędzy spotkaniami. Jednym z założeń terapii poznawczo-behawioralnej jest praca własna pacjenta, aby mógł być świadomym uczestnikiem swojego zdrowienia. Dzięki wykonywanym pracom domowym pacjent może nauczyć się adaptacyjnych sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, które będzie mógł wykorzystać w potrzebie, również po zakończeniu terapii.
Przypomnienie: Terapeuta jest istotną osobą w Twojej terapii, ale nie jest odpowiedzialny za Twoje decyzje i Twój proces zdrowienia.
Relacja terapeutyczna
Relacja między terapeutą a pacjentem jest kluczowym elementem terapii CBT. Silny, zaufany związek pozwala na otwartą komunikację i daje pacjentowi poczucie bezpieczeństwa. Terapeuta pełni rolę przewodnika, który wspiera pacjenta w procesie odkrywania nowych perspektyw.
Przykładowe cechy relacji terapeutycznej
Empatia
Terapeuta powinien okazywać zrozumienie i wsparcie dla emocji pacjenta. Empatia tworzy przestrzeń, w której pacjent może dzielić się swoimi przeżyciami bez obawy przed oceną. Terapeuta, poprzez aktywne słuchanie i refleksję, może pomóc pacjentowi lepiej zrozumieć swoje emocje oraz zachowania, co sprzyja procesowi zdrowienia.
Bezstronność
Ważne jest, aby terapeuta nie oceniał pacjenta. Bezstronność terapeuty pozwala pacjentowi czuć się akceptowanym i rozumianym, niezależnie od swoich myśli czy uczuć. Taka postawa terapeuty wpływa na zwiększenie poczucia zaufania i sprzyja efektywniejszej pracy nad problemami. Terapeuta nie powinien narzucać swoich osobistych przekonań, opinii oraz poglądów w trakcie sesji terapeutycznej.
Aktywne słuchanie
Terapeuta powinien skupić się na tym, co mówi pacjent, aby lepiej zrozumieć jego punkt widzenia. Aktywne słuchanie obejmuje nie tylko słuchanie, ale również obserwację niewerbalnych sygnałów, takich jak mowa ciała czy mimika oraz adekwatne odnoszenie się do informacji, jakie pacjent wnosi do terapii. Takie podejście pozwala terapeucie na lepsze zrozumienie emocji pacjenta i reagowanie w sposób, który wspiera jego proces terapeutyczny.
Elementy terapii poznawczo-behawioralnej
Terapia CBT opiera się na kilku kluczowych zasadach, które determinują jej skuteczność:
Koncentracja na teraźniejszości
CBT skupia się na bieżących problemach i ich wpływie na codzienne życie. To podejście pozwala pacjentowi na pracę nad trudnymi wydarzeniami, utartymi schematami czy nieadekwatnym radzeniem sobie z emocjami. Skupienie się na teraźniejszości sprzyja zwiększeniu poczucia kontroli nad swoim życiem, co jest kluczowe w procesie terapeutycznym. Dzięki skupieniu się na pracy z aktualnymi myślami pacjent może modyfikować swoje zachowania, lub budować nowe, a takie zmiany mogą przyczynić się do poprawy przeżywanych emocji i samopoczucia.
Edukacja pacjenta
Pacjent uczy się o mechanizmach działania swoich myśli i emocji, co zwiększa jego świadomość i kontrolę nad sytuacją. Psychoedukacja odgrywa ważną rolę w terapii poznawczo-behawioralnej, ponieważ wiedza o tym, jak działają myśli i emocje, pozwala pacjentowi lepiej zrozumieć swoje zachowania. Dzięki temu pacjent staje się bardziej samodzielny w radzeniu sobie z problemami, co prowadzi do długoterminowych zmian.
Aktywne uczestnictwo
Pacjent jest aktywnym uczestnikiem procesu terapeutycznego, co sprzyja większej motywacji do zmian. Aktywne uczestnictwo oznacza, że pacjent bierze odpowiedzialność za swoje postępy i angażuje się w działania mające na celu wprowadzenie pozytywnych zmian w swoim życiu na przykład w formie wykonywania poleconych pacjentowi podczas sesji zadań domowych. Takie podejście sprzyja rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z trudnościami oraz zwiększa poczucie sprawczości.
Pamiętaj, że to tylko kilka elementów, w trakcie procesu terapeutycznego spotkasz się z wieloma innymi metodami i podejściami, które zaproponowane przez terapeutę pozytywnie wpłyną na Twoje zdrowie psychiczne.
Dla kogo jest terapia?
Terapia poznawczo-behawioralna znajduje zastosowanie w różnych formach pomocy. Błędem jest myślenie, że z terapii mogą korzystać jedynie osoby po diagnozie, choć skuteczność CBT została wielokrotnie udowodniona w badaniach, w leczeniu różnych zaburzeń psychicznych, takich jak:
Depresja: Pomaga w identyfikacji negatywnych myśli, które przyczyniają się do obniżonego nastroju. W terapii CBT pacjenci uczą się rozpoznawać schematy myślenia, które mogą być powiązane z zaburzeniami depresji, a następnie pracują nad identyfikacją emocji, myśli i poprawą dysfunkcyjnych zachowań. Psychoterapia może być składową procesu leczenia zaburzeń depresyjnych i tak jak każdy proces wymaga indywidualnego podejścia. Dzięki psychoedukacji i zdobytej wiedzy podczas terapii pacjent może być lepiej przygotowany i bardziej świadomy podejmowanych działań przy ewentualnym nawrocie choroby (który może, ale nie musi się pojawić).
Zaburzenia lękowe: Umożliwia pacjentom zrozumienie i radzenie sobie z lękiem w sytuacjach, które go wywołują. W terapii CBT pacjenci często stosują techniki ekspozycji, które polegają na stopniowym wystawianiu się na lękowe sytuacje, co pozwala na ich oswojenie. Metod ekspozycji jest kilka i są one odpowiednio omawiane i przepracowane z pacjentem. Dzięki temu pacjenci mogą nauczyć się kontrolować swoje reakcje w przypadku sytuacji lękowej.
Zaburzenia odżywiania: Pomaga w modyfikacji negatywnych przekonań na temat ciała i jedzenia. Pacjenci uczą się, jak ich myśli wpływają na zachowania związane z jedzeniem oraz postrzeganiem siebie. Dzięki pracy nad zmianą myślenia i identyfikacją emocji, które mogą powodować reakcje związane z zaburzeniem, pacjenci mogą poprawić swoje samopoczucie i relacje z jedzeniem.
WAŻNE: Pamiętaj, że terapia nie jest jedynie dla osób ze zdiagnozowanym zaburzeniem. Z terapii warto skorzystać również jeśli przechodzisz przez trudne życiowe wydarzenie, borykasz się z traumą, chcesz nauczyć się panować nad emocjami, lub zmienić schematy swoich reakcji i zachowań. To tylko część trudności, z jakimi możesz zgłosić się do terapeuty, jeśli tylko czujesz, że terapia pomoże Ci pracować nad swoim zdrowiem psychicznym, to warto zdecydować się na taką formę pomocy.
Mity dotyczące terapii
“Psychoterapeuta narzuci mi swoje zdanie”
Terapeuta ze względu na etykę swojej pracy musi być obiektywny. Nawet jeśli prywatnie ma inne poglądy czy przekonania niż pacjent, nie powinien dać tego odczuć pacjentowi.
“Pójście do terapeuty zniweluje wszystkie moje problemy”
Podjęcie terapii zazwyczaj wiąże się z chęcią pracowania nad swoimi trudnościami i problemami, co jest zrozumiałe i wykonalne. Należy jednak pamiętać, że zmiana nie nastąpi z pierwszą sesją. Terapia jest procesem, który wymaga pracy i zaangażowania. Istotne jest, abyśmy pamiętali również, że terapeuta nie udzieli nam złotych rad oraz samodzielnie nie zniweluje naszych problemów. Terapeuta jest pomocą w naszym dążeniu do zmian.
“W terapii uczestniczą jedynie osoby z zaburzeniem”
Terapia poznawczo-behawioralna jest skuteczna w leczeniu zaburzeń, ale nie jest to jedyny aspekt jej pozytywnych oddziaływań. Poza różnorodnymi trudnościami terapia może być również skuteczna nawet w formie rozwoju psychicznego i psychoedukacji, w pracy nad własnym potencjałem i zasobami.
“Terapia jest dla wariatów, to powód do wstydu”
To bardzo krzywdzący mit, który niestety nadal jest obawą przed podjęciem terapii. Szukanie pomocy i dbanie o swoje zdrowie psychiczne nigdy nie powinno być powodem do wstydu. Podjęcie terapii to wyraz chęci walki o swoje dobro i lepsze samopoczucie.
Podsumowanie
Terapia poznawczo-behawioralna jest skuteczną metodą psychoterapeutyczną, która łączy teorię z praktyką. Jej strukturalne podejście i opieranie się na relacji terapeutycznej sprzyjają efektywnej pracy nad problemami emocjonalnymi i behawioralnymi. Kluczowym elementem sukcesu CBT jest aktywne uczestnictwo pacjenta oraz stosowanie konkretnych technik, które umożliwiają wprowadzenie pozytywnych zmian w jego życiu. Dzięki tym właściwościom CBT staje się coraz bardziej popularnym wyborem wśród osób poszukujących pomocy. W obliczu wyzwań, jakie naturalnie mogą pojawiać się w życiu codziennym, terapia poznawczo-behawioralna daje pacjentom narzędzia do radzenia sobie z trudnościami i budowania zdrowszego życia.
Źródła:
cbt.pl/baza-wiedzy/proces-i-relacja-terapeutyczna/psychoterapia-oparta-na-procesach-2/
cbt.pl/baza-wiedzy/proces-i-relacja-terapeutyczna/
centrum-poznawcze.pl/czym-jest-cbt/mechanizm-dzialania-cbt/
centrum-poznawcze.pl/czym-jest-cbt/zasady-cbt/
cbt.pl/poradnie/zasady-terapii-poznawczo-behawioralnej-przewodnik-po-kluczowych-zasadach/
cbt.pl/poradnie/czym-jest-terapia-poznawczo-behawioralna-cbt/
mlodeglowy.pl/kompendium/jestem-mloda-osoba/na-czym-polega-terapia/
pokonajlek.pl/terapia-poznawczo-behawioralna/#techniki-stosowane-w-terapii-poznawczo-behawioralnej
