Psychoterapia poznawczo-behawioralna uznana jest za najlepiej udokumentowany i przebadany pod kątem skuteczności nurt terapii.
Dodatkowo, wyniki badań prowadzonych od około 20 lat (opublikowanych w 2013 roku i później) dotyczących skuteczności psychoterapii poznawczo-behawioralnej w wersji online, dowodzą jej skuteczności na równi z psychoterapią poznawczo-behawioralną prowadzoną „na żywo” w gabinecie psychoterapeuty.*
Wiadomo już, iż za skuteczność psychoterapii odpowiada w około 80 % prawidłowa relacja terapeutyczna. Nie jest zatem tak bardzo istotne, gdzie odbywa się psychoterapia poznawczo-behawioralna, lecz w jaki sposób i z kim się ona odbywa. Zaburzenia, którymi interesowali się badacze to zaburzenia lękowe w postaci napadów lęku panicznego oraz PTSD, a także fobia społeczna i OCD (czyli zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne), depresja oraz zaburzenia odżywiania i uzależnienie od alkoholu. Z mojego doświadczenia psychoterapeutycznego mogę stwierdzić, iż psychoterapia poznawczo-behawioralna jest skuteczna również w przypadku leczenia zaburzeń osobowości i pomocy w innych problemach.
Skuteczność psychoterapii poznawczo-behawioralnej online
Psychoterapia poznawczo-behawioralna online jest więc przede wszystkim taką samą psychoterapią poznawczo-behawioralną jak ta prowadzona w gabinecie „na żywo”. W swoim założeniu opiera się ona oczywiście na kontakcie z psychoterapeutą, ale również na tzw. eksperymentach behawioralnych, które to eksperymenty pacjent, poinstruowany przez psychoterapeutę, wykonuje pomiędzy jedną sesją psychoterapii a drugą, samodzielnie oceniając ich przebieg. Niektóre z technik, wymagających bezpośredniego kontaktu z psychoterapeutą są oczywiście niemożliwe do zrealizowania, ale dobry, doświadczony psychoterapeuta poznawczo-behawioralny potrafi poradzić sobie z tym utrudnieniem.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna online jest także idealnym rozwiązaniem problemu z regularnym uczęszczaniem na psychoterapię zarówno dla osób, które chcą zaoszczędzić czas na dojazdach w dużych miastach, jak i dla tych z małych miejscowości i pacjentów mieszkających na wsi, gdzie dostęp do doświadczonych terapeutów jest ograniczony. Jest ona ponadto często jedyną możliwością kontaktu z terapeutą dla osób, które z racji natężenia objawów swojego zaburzenia, nie są w stanie przełamać się, aby wyjść z domu. Dotyczy to na przykład zaburzeń lękowych, głównie lęku napadowego oraz Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD), w przypadku to którego zaburzenia, z powodu traumatycznych wydarzeń często przebiegających „na zewnątrz”, pacjent przejawia ogromny opór przed wyjściem z domu oraz bezpośrednim kontaktem z psychoterapeutą.
Badania i obserwacje psychoterapeutów i psychologów wskazują na tendencję do coraz szybszego rozwoju psychoterapii online. Coraz większym zainteresowaniem pacjentów cieszą się tzw. abonamenty służące wymianie informacji między pacjentem a psychoterapeutą w ciągu tygodnia, pomiędzy kolejnymi sesjami psychoterapeutycznymi. Pacjent znajduje się zatem w stałym kontakcie ze swoim terapeutą. Szybki rozwój wszelkich form komunikacji online, w tym psychoterapii jest nieunikniony.
Agnieszka Achramowicz-Bielecki, certyfikowana terapeutka poznawczo-behawioralna (certyfikat PTTPB nr 371)
*https://www.thelancet.com/pdfs/journals/eclinm/PIIS2589-5370(20)30186-3.pdf
Jeśli jesteś zainteresowany/na tematyką badań dotyczących skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej, poszerzone opracowanie przeczytasz poniżej:
Na świecie prowadzone są setki badań nad skutecznością psychoterapii poznawczo-behawioralnej (CBT) online, czyli terapii prowadzonej poprzez internet za pomocą np. komunikatora internetowego takiego jak Zoom czy Skype. Wyniki tych badań jednoznacznie dowodzą jej skuteczności, wskazując, iż jest ona równie wartościową formą kontaktu z psychoterapeutą co psychoterapia prowadzona „na żywo” w gabinecie.
Owa równoważność terapii stacjonarnej i terapii online wynika między innymi z tego, iż, jak udowodniono już dawno, za skuteczność psychoterapii odpowiada w około 80% prawidłowa relacja terapeutyczna, czyli to, jaki charakter ma kontakt z wybranym przez nas terapeutą. Nie jest zatem tak bardzo istotne, gdzie odbywa się psychoterapia poznawczo-behawioralna, lecz w jaki sposób jest prowadzona i z kim konkretnie się ona odbywa.
Jak przebiega terapia poznawczo-behawioralna online?
Poza faktem, iż spotkanie ma charakter rozmowy wykorzystującej komunikator internetowy, psychoterapia poznawczo-behawioralna w formie online nie różni się co do podstawowych założeń od terapii prowadzonej w gabinecie. Obie formy terapii opierają się na kontakcie z psychoterapeutą, oraz na tzw. eksperymentach behawioralnych, które to eksperymenty pacjent, poinstruowany przez psychoterapeutę, wykonuje pomiędzy jedną sesją psychoterapii a drugą, samodzielnie oceniając ich przebieg. Niektóre z technik, wymagających bezpośredniego kontaktu z psychoterapeutą, są oczywiście niemożliwe do zrealizowania, ale dobry, doświadczony psychoterapeuta poznawczo-behawioralny potrafi poradzić sobie z tym utrudnieniem i w pełni wykorzystać te techniki, która stanowią alternatywę lub poszerzenie metod, jakie pierwotnie powstały w gabinecie. Poza tym terapia poznawczo-behawioralna na szczęście może się pochwalić niezwykle bogatym zbiorem technik, które dostosowywane są do konkretnego pacjenta, a także, w dobie Internetu, konkretnej formy komunikacji.
Czy terapia poznawczo-behawioralna online jest zatem skuteczna?
Terapia poznawczo-behawioralna sama w sobie jest najlepiej przebadanym nurtem psychoterapii, nic więc dziwnego, że jej odpowiednik online także jest intensywnie analizowany przez naukowców i psychoterapeutów, mających na celu lepsze określenie, co tak naprawdę pomaga ich pacjentom, a co potencjalnie może utrudniać proces terapeutyczny.
Do tej pory przeprowadzony tak dużo badań dotyczących skuteczności terapii poznawczo-behawioralnej online, że znaleźć można wiele metaanaliz na ich temat. Metaanaliz czyli artykułów analizujących i podsumowujących liczne badania i duże zbiory danych zebrane przez różne, pracujące na całym świecie zespoły badawcze.
Zebranych badań jest na tyle dużo, że mogą dotyczyć nie tylko terapii poznawczo-behawioralnej online ogółem, ale również skuteczności tej terapii w przypadku specyficznego zaburzenia, u konkretnego zbioru osób, np. depresji u młodzieży czy też zaburzeń pojawiających się u młodych matek. Dzięki temu jesteśmy w stanie określić, czy terapia online jest skuteczna jedynie u niektórych osób i w przypadku niektórych zaburzeń, czy może ma dużą wartość w przypadku wielkiej liczby problemów.
Jak się okazuje mnogość publikacji jednoznacznie potwierdza korzyści płynące z terapii poznawczo-behawioralnej online. Badania wskazują przede wszystkim na wiele zalet tej formy terapii i jej równoważność do wariantu stacjonarnego, w gabinecie psychoterapeuty. Badanie po badaniu dowiadujemy się jak wartościowym rozwiązaniem jest wykorzystanie internetu do pomocy w radzeniu sobie z problemami psychicznymi w przypadku wielu różnych zaburzeń i osób.
Zaburzenia, jakimi interesowali się badacze, są niezwykle zróżnicowane. W dużym badaniu z 2013 roku przeprowadzonym na grupie 1500 pacjentów cierpiących na depresję, PTSD, lęk paniczny i wypalenie zawodowe, zdecydowana większość pacjentów, którzy ukończyli psychoterapię, wykazała poprawę swojego stanu psychicznego i oceniła terapię poznawczo-behawioralną online jako efektywną. Ok. 90% badanych stwierdziło, że poleciłoby terapię poznawczo-behawioralną (CBT) w formie online innym osobom. Co istotne, badani byli pod obserwacją także przez rok po ukończeniu psychoterapii i jak się okazało ustąpienie objawów w większości przypadków trwało przez cały okres obserwacji. Badanie to jest bardzo ciekawe także ze względu na zakwestionowanie wcześniejszych negatywnych opinii na temat terapii behawioralnej w formie online – przez wiele lat twierdzono, iż wysoki procent osób, które rezygnują z kontynuowania psychoterapii, jest charakterystyczny szczególnie dla terapii online. Wyniki tego badania zakwestionowały jednakże to założenie – wykazano, że procent osób które ukończyły terapię poznawczo-behawioralną online był porównywalny do tego w przypadku terapii prowadzonej w gabinecie.
W kolejnym artykule z 2019 roku przeanalizowano aż 91 osobnych, pojedynczych badań nad skutecznością terapii CBT online w radzeniu sobie z depresją, w których zebrano dane od ok. 10 000 pacjentów. W wyniku analiz stwierdzono, że interwencje utrzymane w nurcie poznawczo-behawioralnym i wykorzystujące środki komunikacji online były równie skuteczne, jak te związane z bezpośrednim kontaktem z terapeutą. Żeby pokazać, jak wartościowa jest terapia online i jak dużo jest badań na jej temat możemy skupić się także na jednym, konkretnym zaburzeniu – bezsenności. W artykule z 2020 roku wykazano skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej online w przypadku tego problemu na bazie danych od ok. 5 000 osób. Podobne rezultaty, tym razem w badaniu analizującym dane od ponad 7 000 osób, ukazał artykuł z 2019 roku.
Tego typu dane mogą być niezwykle optymistyczne z perspektywy osób, które nadal mają wątpliwości, czy terapia behawioralno-poznawcza online będzie dla nich dobrym rozwiązaniem.
Jaki jest potencjał terapii poznawczo-behawioralnej?
Ustaliliśmy zatem, że omawiana przez nas forma kontaktu terapeutycznego ma wartość porównywalną z kontaktem bezpośrednim. Poza dyskutowaniem o naukowych dowodach na skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej online, należy wspomnieć także o dodatkowych zaletach i możliwościach jakie ona daje. Świadomość tej skuteczności daje nam pewność siebie i energię do tego, by wykorzystać pełen potencjał i zalety korzystania z Internetu w celu udostępniania pomocy psychologicznej potrzebującym osobom. Tych zalet i możliwości jest zaś wiele.
Istnieje wiele grup osób, które nie mogą lub mają wielkie problemy z zapisem i regularnym braniem udziału w sesjach psychoterapeutycznych prowadzonych w gabinecie terapeuty. Psychoterapia poznawczo-behawioralna online jest niezastąpioną alternatywą dla przeprowadzenia terapii na przykład u osób niepełnosprawnych. Bardzo często osoby te zmagają się z konsekwencjami swoich fizycznych problemów i pomoc psychologiczna, która może dotrzeć do nich mimo wszystkich ograniczeń jest dla nich niezwykle cenna.
Psychoterapia poznawczo-behawioralna online jest także idealnym rozwiązaniem dla osób pochodzących z małych miejscowości i wsi. Dojazd do miasta oddalonego nieraz o kilkadziesiąt kilometrów, poza nakładem finansowym, wymaga szczególnej motywacji. Pojawia się tutaj tym samym, poza samą dostępnością, m.in. problem z regularnym uczęszczaniem na psychoterapię, który jest niezwykle istotny. W dobie ciągłej rozbudowy infrastruktury związanej z Internetem terapeuta może dotrzeć do niemal każdego domu i zaoferować oszczędność czasu i pieniędzy potrzebnych na dojazd.
Mieszkańcy małych ośrodków są rzecz jasna szczególnie ograniczeni odległością do najbliższego gabinetu, ale nawet mieszkając w mieście kontakt z wybranym terapeutą może być bardzo wymagającym i kosztownym zadaniem – czas na przygotowanie się, dopasowanie grafiku, korki i koszty przejazdu jakąkolwiek formą transportu to także istotne zasoby, które musimy dodatkowo poświęcić, by kontynuować proces terapeutyczny. Terapia poznawczo-behawioralna online eliminuje te koszty.
Problem z dostępnością terapii dotyczy także osób, które do najbliższego terapeuty mówiącego w ich rodzimym języku mogą się dostać jedynie przemierzając setki kilometrów samolotem lub samochodem. Polacy rozsiani po całym świecie mają takie same problemy psychiczne jak mieszkańcy kraju nad Wisłą i terapia CBT online pozwala na otrzymanie pomocy nawet wtedy, gdy depresja jest powodem cierpienia w upalnym Melbourne lub deszczowym Londynie.
Bardzo istotną grupą, dla której terapia poznawczo-behawioralna online może się okazać szczególnie atrakcyjną pomocą, są także młode matki. Ze względu na konieczność opiekowania się dzieckiem, nie mogą pozwolić sobie na terapię w dogodnej porze, a zarazem wiele z nich może przeżywać bardzo trudne chwile i radzić sobie ze specyficznymi problemami na rozwiązanie których nie mogły się przecież łatwo przygotować. Kobiety z tej grupy mogą zostać dotknięte depresją poporodową, która wpływa na ich emocje, życie społeczne i zdolności poznawcze.
Nawet w przypadku tego specyficznego zaburzenia badań wykazujących skuteczność terapii poznawczo-behawioralnej online jest tyle, że powstają duże zbiorcze prace podsumowujące badania empiryczne. W publikacji z 2020 roku, podsumowującej wiele osobnych badań nad zagadnieniem terapii CBT w formie online u młodych matek cierpiących na depresję poporodową wykazano, że kontakt z terapeutą online był skuteczny w łagodzeniu objawów depresji. Wyniki są zatem niezwykle zachęcające i optymistyczne.
Terapia online jest także alternatywą dla osób, które z racji natężenia objawów swojego zaburzenia, nie są w stanie przełamać się nawet do tego, aby wyjść z domu. Dotyczy to na przykład zaburzeń lękowych, głównie lęku napadowego, oraz Zespołu Stresu Pourazowego (PTSD), w przypadku którego z powodu traumatycznych wydarzeń często przebiegających „na zewnątrz”, pacjent przejawia ogromny opór przed wyjściem z domu oraz bezpośrednim kontaktem z psychoterapeutą.
Przyszłość terapii poznawczo-behawioralnej online
Psychoterapia poznawczo-behawioralna online znakomicie pomaga i motywuje pacjenta, aby w bliższej bądź dalszej przyszłości kontynuował psychoterapię stacjonarnie. Pacjenci często jednak, po postawieniu diagnozy przez psychoterapeutę online i poznaniu mechanizmów rządzących powstawaniem ich zaburzenia oraz po osłabnięciu objawów, decydują się na pozostanie w psychoterapii online aż do momentu ustąpienia zaburzenia. Między innymi w związku z tym badania i obserwacje psychoterapeutów i psychologów wskazują na tendencję do coraz szybszego rozwoju psychoterapii online, która zaczyna być bardzo popularna w USA i w Wielkiej Brytanii, a coraz więcej osób korzysta z jej zalet także w Polsce. Coraz większym zainteresowaniem pacjentów cieszą się tzw. „abonamenty” służące wymianie informacji między pacjentem a psychoterapeutą w ciągu tygodnia, pomiędzy kolejnymi sesjami psychoterapeutycznymi. Pacjent znajduje się tutaj w stałym kontakcie ze swoim terapeutą. Szybki rozwój tej formy komunikacji między cierpiącym a osobą niosącą jemu lub jej pomoc jest nieunikniony.
Bibliografia:
- Maria Roman, Ticu Constantin & Cristina Maria Bostan (2020) The efficiency of online cognitive-behavioral therapy for postpartum depressive symptomatology: a systematic review and meta-analysis, Women & Health, 60:1, 99-112, DOI: 10.1080/03630242.2019.1610824
Ruwaard, J. J. (2013). The efficacy and effectiveness of online CBT. Universiteit van Amsterdam. - Spence, S. H., Donovan, C. L., March, S., Gamble, A., Anderson, R. E., Prosser, S., & Kenardy, J. (2011). A randomized controlled trial of online versus clinic-based CBT for adolescent anxiety. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 79(5), 629–642. https://doi.org/10.1037/a0024512
- López-López, J. A., Davies, S. R., Caldwell, D. M., Churchill, R., Peters, T. J., Tallon, D., … & Welton, N. J. (2019). The process and delivery of CBT for depression in adults: a systematic review and network meta-analysis. Psychological medicine, 49(12), 1937-1947.
- Soh, H. L., Ho, R. C., Ho, C. S., & Tam, W. W. (2020). Efficacy of digital cognitive behavioural therapy for insomnia: a meta-analysis of randomised controlled trials. Sleep Medicine, 75, 315-325.
