Choroby psychosomatyczne to bardzo szeroki termin obejmujący wszelkie dolegliwości somatyczne- dolegliwości z ciała, które mają swoje podłoże w psychice. Termin ten został spopularyzowany w XX wieku. To grupa zaburzeń, w których pojawiają się objawy o charakterze fizycznym takie jak bóle, mdłości, kołatanie serca i tym podobne.
Na rozwój, zaostrzenie czy podtrzymanie tych zaburzeń mają wpływ czynniki o podłożu psychicznym. Charakterystyczne dla przebiegu chorób psychosomatycznych jest również brak kontroli pacjenta nad symptomami somatycznymi. Można powiedzieć, że zaburzenia psychosomatyczne są ujawnianiem się przeżyć psychicznych pod postacią dolegliwości cielesnych.
Zaburzenia te można podzielić na trzy zasadnicze grupy:
- Do pierwszej z nich zaliczymy symptomy procesu chorobowego, w którym nie dochodzi do uszkodzenia tkanek i narządów.
- W drugiej grupie zaburzenia psychosomatyczne przebiegają bez zmian patologicznych w organach ciała, ale wywołują nieprawidłowości w ich funkcjonowaniu. Typowe przykłady takich zaburzeń to: zespół jelita drażliwego, zaburzenia snu, bóle psychogenne, omdlenia czy trudności w przełykaniu.
- Do trzeciej grupy zaliczymy objawy somatyczne, w których powstaniu kluczową rolę odgrywają procesy psychiczne: atopowe zapalenie skóry, astma oskrzelowa, łysienie plackowate, samoistne nadciśnienie tętnicze i choroba wrzodowa żołądka.
Najczęściej występujące choroby psychosomatyczne:
– otyłość,
– choroba wrzodowa żołądka,
– nadciśnienie tętnicze,
– choroby zapalne jelita grubego,
– astma oskrzelowa,
– cukrzyca,
– reumatoidalne zapalenie stawów,
– nadczynność tarczycy,
– atopowe zapalenie skóry,
– zaburzenia odżywiania,
– zaburzenia snu,
– migreny,
– choroba niedokrwienna serca,
– uzależnienie od substancji psychoaktywnych,
– trądzik różowaty,
– toczeń rumieniowaty układowy,
– zaburzenia płodności.
Wszystkie powyższe choroby mogą mieć również podłoże czysto biologiczne. Bardzo istotne jest przeprowadzenie szeregu badań pozwalających wykluczyć fizjologiczne podstawy choroby.
Objawy chorób psychosomatycznych
Trudności w diagnostyce mogą wynikać z tego, że objawy mogą występować ze strony każdego z układów. Symptomy mogą dotyczyć między innymi takich gałęzi medycyny jak reumatologia, kardiologia, neurologia, gastrologia, ginekologia.
Co istotne niemal każdy symptom może być przypisany różnym jednostkom chorobowym, dlatego tak ważna jest współpraca różnych specjalistów połączona ze szczegółowym wywiadem medycznym.
Częstymi problemami w rozpoznaniu zaburzeń psychosomatycznych są:
- brak doświadczenia lekarzy różnych specjalizacji w rozpoznawaniu zaburzeń psychosomatycznych,
- leczenie objawowe dolegliwości zgłaszanych przez pacjentów bez dążenia do rozpoznania przyczyny objawów,
- trudności w zaakceptowaniu przez pacjentów emocjonalnej przyczyny ich dolegliwości- ludziom często ciężko uwierzyć, że tak poważne schorzenia jak cukrzyca czy nadciśnienie mogą mieć podłoże w emocjach.
Najczęściej występujące objawy zaburzeń psychosomatycznych
– stany lękowe;
– obniżenie nastroju;
– szumy uszne;
– przewlekłe zmęczenie;
– nawracające problemy ze snem;
– zaburzenia rytmu miesiączkowego u kobiet;
– zaburzenia neurologiczne, np.: parestezje, przewlekłe bóle głowy, migreny;
– objawy ze strony układu moczowo-płciowego, np.: częste oddawanie moczu, zaburzenia seksualne, bóle dna miednicy mniejszej;
– objawy ze strony układu oddechowego, np.: kaszel, napady duszności;
– symptomy ze strony układu trawiennego, np.: wzdęcia, wymioty, czkawka;
– objawy ze strony układu krążenia, np.: zaburzenia rytmu serca, hiperwentylacja;
– bóle psychosomatyczne, np.: bóle brzucha, bóle pleców, bóle głowy, bóle klatki piersiowej;
– nawracające infekcje spowodowane obniżoną odpornością organizmu.
Geneza chorób psychosomatycznych
Współczesne teorie zakładają, że do rozwoju tego typu zaburzeń mają wpływ zarówno czynniki biologiczne, psychologiczne jak i społeczne.
Mechanizm rozwoju chorób psychosomatycznych nie jest nigdy jednoznaczny. Można jednak wskazać kilka czynników, które mogą wpływać na rozwój tych chorób:
- czynniki psychologiczne,
- przekonania co do własnego zdrowia,
- stan emocjonalny,
- osobowość,
- poziom pobudliwości autonomicznej,
- zwiększone napięcie mięśniowe,
- skutki hiperwentylacji,
- konsekwencje zaburzonego snu,
- skutki przewlekłego braku aktywności.
Leczenie chorób psychosomatycznych
Głównym narzędziem w radzeniu sobie z tymi zaburzeniami jest psychoterapia. Celem oddziaływań terapeutycznych będzie przede wszystkim zredukowanie stresu i innych trudnych emocji. Obejmuje to również naukę radzenia sobie ze swoimi myślami i uczuciami.
Główne cele psychoterapii zaburzeń psychosomatycznych:
- zrozumienie pochodzenia objawów somatycznych, czyli tego jak nasza psychika może wpływać na nasze ciało;
- wypracowanie umiejętności radzenia sobie z emocjami, myślami czy sytuacjami, które mogą doprowadzić do pojawienia się tych symptomów;
- zyskanie wiedzy na temat tego jak odróżniać objawy fizyczne od psychosomatycznych.
Psychoterapia poznawczo behawioralna w pracy nad zaburzeniami psychosomatycznymi
Celem terapii w tym nurcie jest nauczenie pacjenta rozpoznawania symptomów stresu, wpływu emocji na nasze ciało i możliwym wpojeniu bardziej adaptacyjnych reakcji emocjonalnych na stres. Jednym ze skuteczniejszych narzędzi w walce z tymi zaburzeniami jest trening uważności, czyli praktyka, podczas której pacjent uczy się panowania nad rozmaitymi bodźcami- akceptowania ich bez nadmiernego analizowania i skupiania się nad nimi.
Bibliografia
Figueira M.L., Ouakinin S., „From psychosomatic to psychological medicine: what’s the future?”, Current Opinion in Psychiatry, 21(4), 412–416, 2008
Florkowski A., Gałecki P., Talarowska-Bogusz M., Zboralski K., „Zaburzenia emocjonalne i psychosomatyka”, Polski Merkuriusz Lekarski, 49–50, 2008
Samborska-Sablik A., Sablik Z., „„Trudny pacjent” – pacjent z zaburzeniami psychosomatycznymi w podstawowej opiece zdrowotnej”, Orzecznictwo Lekarskie, 7(2), 134–138, 2010
Selye H., „Stres życia”, PZWL, Warszawa, 1963
Skrzyńska A., Skrzyński W., Tomkiewicz A., „Psychosomatyka – leczenie człowieka, a nie choroby”, Rocznik Żyrardowski, 97–111, 2003
Strelau J., Zawadzki B., „Konsekwencje psychiczne traumy”, Wydawnictwo Scholar, Warszawa, 2009
Tylka J., „Psychosomatyka jako nauka jest niezwykle ważna, gdyż coraz więcej osób choruje na choroby psychosomatyczne”, Family Medicine & Primary Care Review, 12(1), 97–103, 2010
Woźniewicz A., „Sposoby klasyfikowania zaburzeń psychosomatycznych”, Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 18(3), 283–289, 2018