Obecnie w Polsce blisko 75% dorosłych kobiet posiada przynajmniej jedno dziecko. Mimo że dzietność spada to nadal znakomita większość polek pełni rolę matki. Jest to dla wielu z nich najważniejsza życiowa rola, która wpływa na wszystkie inne obszary życia. Modele macierzyństwa zmieniają się wraz z rozwojem ekonomicznym i gospodarczym. Współczesnej kobiecie szybko poszerza się zakres obowiązków i nieustannie zwiększa się repertuar nowych ról. Stawia to przed kobietami wiele nowych wyzwań, które niezaprzeczalnie wywierają swój wpływ na ich psychikę. W tym artykule omówione zostaną pokrótce wyzwania współczesnego macierzyństwa, z jakimi mierzą się współczesne matki oraz wybrane zagadnienie z problematyki ich zdrowia psychicznego.
Wyzwania współczesnego macierzyństwa
Matki najczęściej posiadają pewną wzorcową wizję macierzyństwa, do której spełnienia dążą. Niekiedy jednak pojawiają się wyzwania, które uniemożliwiają lub utrudniają osiągnięcie wyobrażonego ideału.
Najczęstszymi wyzwaniami wymienianymi przez współczesne kobiety w zakresie macierzyństwa są:
1. Wysokie wydatki, trudności finansowe
- Wysokie podstawowe koszty życia
- Inflacja
- Niska jakość pomocy społecznej, zawiłość procedur wymaganych do otrzymania pomocy ze strony państwa
- Wysokie koszty edukacji (szczególnie pozaszkolnej) dzieci
2. Łączenie obowiązków macierzyńskich z pracą
- Brak zrozumienia szczególnych potrzeb matek ze strony pracodawcy
- Konieczność opieki nad chorym dzieckiem
- Niekorzystny czas pracy, brak elastyczności w miejscu pracy
- Niższa atrakcyjność kobiet na rynku pracy (z powodu możliwości zajścia w ciąże i opuszczenia stanowiska pracy na dłuższy czas)
- Niższe wynagrodzenie kobiet w stosunku do mężczyzn
- Ograniczona ilość miejsc w żłobkach, przedszkolach, problemy ze zorganizowaniem opieki nad dzieckiem
3. Mała dostępność żłobków i przedszkoli
- Nierealistyczne oczekiwanie od kobiet wywiązywania się jednocześnie z zadań zawodowych oraz rodzicielskich bez zagwarantowania możliwości systemowej opieki nad dzieckiem
4. Relacje z partnerem
- W wyniku pojawienia się nowych obowiązków macierzyńskich, czas uprzednio poświęcony partnerowi kurczy się
- Nowe obszary możliwych konfliktów i trudności
- Poczucie bycia obarczoną całością obowiązków rodzicielskich i domowych
- Obniżenie popędu seksualnego i tym samym jakości życia intymnego
5. Atrakcyjność fizyczna
- Wysokie wymagania powielane przez media społecznościowe w stosunku do idealnego wyglądu kobiety- matki
- Trudności w powrocie do wyglądu sprzed ciąży
- Trudności w akceptacji nieodwracalnych zmian w wyglądzie
6. Dążenie do bycia idealną matką
- Obserwowanie perfekcyjnych obrazów macierzyństwa w mediach społecznościowych i poczucie nieadekwatności w stosunku do oczekiwań
- Fałszywe obrazy macierzyństwa powielane przez portale społecznościowe
- Poczucie bycia gorszą matką (w porównaniu do tzw. “insta-mam”)
7. Przesyt informacji, porad i społeczności internetowych
- Otrzymywanie lawiny nieraz sprzecznych porad i informacji dotyczących różnych aspektów macierzyństwa
- Trudności w filtrowaniu informacje sprawdzonych od tzw. fake newsów
- Narażanie się na internetowy “hejt” na forach dla matek po zaprezentowaniu odmiennego od większości stanowiska
To tylko niektóre z wyzwań towarzyszących współczesnym matkom. Niektóre z nich rozwiązać można jedynie, dokonując zmiany systemowej – na przykład w kwestiach dostępności żłobków czy przedszkoli. A co do niektórych zmiana wydaje się wręcz nieosiągalna. Ważne, aby być świadomym tego, jak wiele wyzwań i trudności może napotkać kobieta decydująca się na macierzyństwo.
Zdrowie psychiczne matek
Około 10% kobiet w ciąży i aż 13% kobiet, które niedawno urodziły dziecko, doświadczają problemów natury psychicznej – najczęściej depresji. W krajach rozwijających się odsetek ten jest jeszcze wyższy (kolejno 15,6% i 19,8 %).
Matki dotknięte poważną chorobą psychiczną nie są w stanie prawidłowo funkcjonować, co poza tym, że ma wpływ na nie same, rezonuje także na zdrowie i rozwój dziecka.
Zrozumienie problematyki zdrowia psychicznego matek i sposobów wsparcia ich w tym obszarze jest ważne nie tylko z punktu widzenia samej kobiety ale również jej dzieci.
W wielu badaniach wykazano, że zdrowie psychiczne matki wpływa na takie obszary jak emocjonalny, poznawczy, behawioralny czy nawet edukacyjny dziecka.
- Zdrowie psychiczne matki wpływa na jej zdolność do nawiązywania więzi z dzieckiem. Więzi emocjonalne między matką a jej dzieckiem mają niebagatelne znaczenie dla zdrowego rozwoju dziecka, w tym jego dobrostanu emocjonalnego, społecznego i poznawczego. Problemy ze zdrowiem psychicznym matki mogą utrudniać tworzenie tej więzi. Zatem ważne, aby matka miała możliwość zadbania o swoje potrzeby psychologiczne.
- Zdrowie psychiczne matki ma bezpośredni wpływ na rozwój i dobrostan jej dziecka. Stres matki, niepokój lub depresja mogą zakłócać jej zdolność do zapewnienia spójnej i wrażliwej opieki. Może to wpływać na regulację emocjonalną dziecka, jego rozwój poznawczy i umiejętności społeczne. Ponadto badania sugerują, że dzieci matek z nieleczonymi zaburzeniami psychicznymi mogą być bardziej narażone na trudności behawioralne, emocjonalne i rozwojowe w późniejszym życiu.
- Dobrostan psychiczny matki wpływa też na ogólną dynamikę w rodzinie. Kiedy matka zmaga się z problemami psychicznymi, może to wpływać negatywnie na relacje z partnerem, innymi dziećmi i członkami dalszej rodziny. Mogą pojawić się konflikty rodzinne. Priorytetowe traktowanie zdrowia psychicznego matki pomaga stworzyć pozytywne środowisko rodzinne, zwiększa umiejętności rodzicielskie i wzmacnia relacje rodzinne.
Dbanie o zdrowie psychiczne kobiety w okresie ciąży oraz okołoporodowym jest równie ważne jak dbanie o jej zdrowie psychiczne. W związku z tym powinno się kłaść nacisk na szkolenie personelu mającego pierwszy kontakt z kobietą ciężarną czy w połogu, a szczególnie zwracać uwagę na profesjonalne przygotowanie studentów medycyny, położnictwa i pielęgniarstwa.
Depresja poporodowa
Zaburzeniem bardzo często kojarzonym z macierzyństwem jest depresja poporodowa. Jest to rodzaj zaburzenia depresyjnego pojawiający się u kobiet wkrótce po urodzeniu dziecka. Bardzo często nie ma ona oczywistej przyczyny. Jest to schorzenie stosunkowo częste, ponieważ występuje u jednej na dziesięć kobiet, które urodziły dziecko.
Bez odpowiedniego leczenia może ona trwać kilka miesięcy, a nawet lat. Dlatego tak ważne jest zwiększanie świadomości częstości tej choroby i jej podstawowych objawów, do których należą:
- obniżenie nastroju
- zmęczenie, obniżenie energii
- utrata zainteresowań
- anhedonia – niemożność przeżywania radości i przyjemności
- obniżona samoocena, poczucie bezwartościowości
- przykładowo kobieta myśli o sobie, że jest beznadziejną matką, że nie nadaje się do roli matki
- nadmierne lub nieadekwatne poczucie winy
- przykładowo kobieta może uważać, że nie opiekuje się dobrze dzieckiem, że poświęca mu za mało czasu
- poczucie bezradności i nieradzenia sobie w roli matki
- bezsenność
- nawracające myśli o śmierci, próby samobójcze
- oznaczają najczęściej bardzo zaawansowaną postać depresji poporodowej i wymagają jak najszybszej interwencji psychiatrycznej
- zmniejszenie lub wzrost apetytu
- zaburzenia funkcji poznawczych takich jak koncentracja czy pamięć
- stany lękowe
- częsty i bezpodstawny lęk o zdrowie dziecka i opiekę nad nim
Ważne, żeby skutecznie odróżnić depresję poporodową od tak zwanego baby blues, który wynika ze spadku stężenia hormonów, które w okresie ciąży utrzymywały się na wysokim poziomie. Baby blues, czyli poporodowy smutek pojawia się około trzeciego dnia po porodzie.
Może objawiać się:
- płaczliwością
- podenerwowaniem, drażliwością
- kłopotami ze snem, zaburzeniami apetytu
- pojawianiem się negatywnych myśli na swój temat, poczucie, że nie da się rady
- kłopotami z koncentracją
Przez baby blues przechodzi nawet do 85 procent kobiet po porodzie. Zły nastrój może w tym wypadku trwać około 10 dni, a jeśli nie mija, warto skonsultować się z psychologiem lub psychiatrą.
Depresję poporodową leczy się podobnie do klasycznej depresji. Można korzystać z leków przeciwdepresyjnych oraz psychoterapii. Bardzo korzystne mogą okazać się również grupy wsparcia kobiet z podobnymi problemami.
Macierzyństwo a satysfakcja życiowa i szczęście
Macierzyństwo może wiązać się z niższym poziomem szczęścia i satysfakcji oraz wyższym poziomem lęku i depresji.
Różnica między matkami i nie-matkami jest niewielka ale istotna i uległa znacznemu zwiększeniu w ciągu ostatnich dwóch dekad.
Badania pokazują, że satysfakcję rodzicielską mogą poprawić rozwiązania systemowe wspierające rodziców w wychowaniu dzieci takie jak łatwy dostęp do instytucji sprawujących opiekę nad dziećmi oraz wsparcie finansowe.
Współczesne badania nie dają jednak jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy dzieci dają szczęście. Jest to zależne od wielu czynników takich jak:
- wcześniejsze uwarunkowania psychologiczne matki
- relacja z ojcem dziecka
- sytuacja finansowa
- postrzeganie macierzyństwa przez kobietę
- wsparcie społeczne
- stan zdrowia dziecka oraz matki
Samotne macierzyństwo
Samotne macierzyństwo wiąże się z istotnie wyższym poziomem stresu niż w sytuacji gdy dziecko wychowuje dwójka rodziców. Nawet obecność innego dorosłego w domu (niekoniecznie partnera czy drugiego rodzica) znacząco zmniejsza poziom stresu u matek.
Samotne macierzyństwo wiąże się także z wieloma problemami dotyczącymi nie tylko prowadzenia gospodarstwa domowego oraz pogodzenia opieki nad dziećmi z prowadzeniem domu, ale przede wszystkim z brakiem oparcia w bliskiej osobie, samotnością i brakiem czasu. To z kolei negatywnie wpływa na dobrostan psychiczny kobiet.
Wiele samotnych matek wskazuje także na ciężką sytuację materialną rodziny. Zaledwie 20,7% badanych ocenia sytuację finansową rodziny jako dobrą lub bardzo dobrą, a aż 39,6% deklaruje, że ma poczucie zagrożenia biedą. Trudności finansowe uniemożliwiają również dbanie o zdrowie psychiczne w sytuacji wystąpienia jego pogorszenia, ponieważ dostęp do specjalistów w tej dziedzinie korzystając z narodowego funduszu zdrowia jest utrudniony.
Samotnym matkom brakuje wsparcia dostosowanego do rzeczywistych potrzeb ich samych, jak i ich rodzin. Wsparcie dla samotnych matek powinno być indywidualnie ukierunkowane, co możliwe jest dopiero przy takiej elastyczności systemu pomocy i wspierania rodzin, który „reagowałby” na zmiany społeczne czy gospodarcze tak, aby realnie wspierać rodziców samotnie zmagających się z wyzwaniami rodzicielstwa.
Bibliografia:
Ayano, G., Lin, A., Dachew, B. A., Tait, R., Betts, K., & Alati, R. (2022). The impact of parental mental health problems on the educational outcomes of their offspring: Findings from the Raine Study. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 56(5), 510-524.
Krause, E. (2020). Współczesna kobieta w kontekście macierzyństwa i roli matki. Wychowanie w rodzinie, 22(1), 31-56.
Krause, E. (2018). O dojrzałości w wyborze pomiędzy karierą zawodową a macierzyństwem.
Mikołajczyk, M., & Stankowska, M. (2021). Aktywność zawodowa a macierzyństwo. Perspektywa matek małych dzieci, Wydawnictwo Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa.
Róg, A. (2018). Samotne rodzicielstwo oczami matek. Wychowanie w Rodzinie, 17(1), 381-397.
Thompson, M. S., & Ensminger, M. E. (1989). Psychological well-being among mothers with school age children: Evolving family structures. Social Forces, 67(3), 715-730.
Społeczna rola matki- wyzwania współczesnego macierzyństwa, raport z badania.
https://old.rops-katowice.pl/dopobrania/2015.07.31-raport.pdf
https://www.who.int/teams/mental-health-and-substance-use/promotion-prevention/maternal-mental-health
https://www.rcpsych.ac.uk/mental-health/translations/polish/depresja-poporodowa-postnatal-depression
https://pacjent.gov.pl/jak-zyc-z-choroba/mloda-matka-w-depresji
